Binlerce Dağlık Karabağ sakini Ermenistan’a kaçtı

BEYRUT —

Göç, Pazar günü geç saatlerde başladı ve kısa sürede Dağlık Karabağ’ın üzerindeki dağ yolu boyunca Ermenistan sınırına doğru akan aralıksız bir dereye dönüştü.

Ermenistan hükümeti, Azerbaycan ordusunun Dağlık Karabağ’ı 24 saatlik bir saldırıyla geri almasından neredeyse bir hafta sonra, Pazartesi sabahı erken saatlerde 4.850’den fazla etnik Ermeninin bölgeyi terk ederek Ermenistan’a geçtiğini söyledi. Uluslararası alanda Azerbaycan’ın bir parçası olarak tanınan, ancak uzun süredir çoğunlukla Ermenistan’a bağlılık yemini eden insanların yaşadığı bir bölgenin karakterini değiştireceği neredeyse kesin olan kitlesel bir göçle, çok daha fazlasının da bunu takip etmesi bekleniyor.

Bölgenin başkenti Stepanakert şehrinde (Azerbaycan buna Hankendi diyor), insanlar evlerinden ayrılırken ve neyi kurtarıp neyi geride bırakacaklarına dair kasvetli hesaplarla uğraşırken gözyaşlarıyla dolu vedalar yaşandı.

“Bizim için kalmak imkansız. Azerbaycan ve Türk otoritesi altında yaşadığımız için bunu yapamayız. Onlarla yaşayamayız, onların yönetimi altında yaşayamayız” diyen Hovik Asmaryan, Ermenilerin Artsakh adını verdiği Dağlık Karabağ’ın müttefik Türkiye’nin desteğiyle Azerbaycan tarafından kontrol edilmesi olasılığına atıfta bulundu.

Suriye’deki savaş nedeniyle 2012 yılında Suriye’yi terk eden Suriyeli Ermeni Asmaryan, Stepanakert’e yerleşmiş, çiftlik kurmuş ve restoran açmıştı. Artık kendisi de çıkış yapmadan önce Ermenistan karayolundaki sıkışıklığın ortadan kalkmasını bekliyordu.

“Restoran ve ekipmanları, çiftlik; onları olduğu gibi bıraktık. Arabam yanımda bir şeyler götüremeyecek kadar küçük. Asmaryan, “Karımı ve çocuklarımı zar zor sığdırabiliyorum” dedi.

“Yıllar boyunca inşa ettiğimiz her şey, biriktirdiğimiz her şey, hepsi kalacak” diye ekledi, içini çekip tekrarlamadan önce: “Hepsi kalacak.”

Ermenistan yanlısı ayrılıkçılar, yaklaşık 30.000 kişinin öldürüldüğü ve 1 milyondan fazla kişinin öldüğü 1994 yılında yıllar süren savaşın sona ermesinden bu yana, Delaware’in 1,5 katı büyüklüğünde bir alanı kapsayan Dağlık Karabağ ve çevresindeki yedi bölgeyi kontrol ediyordu. – çoğunluğu Azeri – yerinden edildi. Bölge yasal olarak Azerbaycan’ın elinde kalsa da ayrılıkçılar, Ermenistan’ın desteklediği bir ayrılıkçı hükümet ve daimi ordu kurdu.

2020’de 44 gün süren çatışmalar, Azerbaycan’ın, bölgenin Ermenistan’a olan tek karayolu bağlantısı olan stratejik Laçin Koridoru da dahil olmak üzere Dağlık Karabağ’ın bu bölgelerini ve bazı kısımlarını geri almasına neden oldu. Aralık ayında Azerbaycan, Laçin’i abluka altına alarak Dağlık Karabağ’ı kuşattı ve Rus barışı koruma birliklerinin varlığına rağmen yiyecek ve yakıt sıkıntısına neden oldu.

Geçtiğimiz hafta Azerbaycan’ın, Ermeni yanlısı güçlerin döşediği mayınlar nedeniyle altı kişinin öldüğünü açıklamasının ardından, Azerbaycan ordusu, Rus barış güçlerine aldırış etmeden bölge üzerindeki kontrolünü sağlamlaştırmak için bir saldırı başlattı. Yıldırım operasyonu kısa sürede ayrılıkçı hükümeti teslim olmaya zorladı, ancak bu olaydan önce yaklaşık 200 kişi öldü ve 400 kişi yaralandı.

Kampanya aynı zamanda Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in “Karabağ’daki Ermeni nüfusu bizim vatandaşlarımızdır” şeklindeki güvencelerine rağmen bölgedeki yaklaşık 120.000 etnik Ermeni arasında bir pogrom korkusuna da değindi (Azerbaycanlı gözlemciler gerçek sayının bunun dörtte birine yakın olduğunu iddia ediyor). hükümetinin yeniden entegrasyon çabalarının bölgeyi tüm sakinler için bir “cennete” dönüştüreceğini söyledi.

Pazartesi günü Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la birlikte düzenlediği basın toplantısında Aliyev şunları söyledi: “Karabağ bölgesinde yaşayan insanların etnik kökenlerinden bağımsız olarak Azerbaycan halkı olduğu, dolayısıyla onların emniyet ve güvenliğinin Azerbaycanlılar tarafından sağlandığı çok açık. durum.”

Azerbaycanlı yetkililer, silah bırakan ve Azerbaycan’ın başkenti Bakü’nün otoritesini kabul edenler için af konusunu tartıştı, ancak bunun 2020’deki çatışmalarda mı yoksa daha önceki savaş sırasında zulüm işlediği iddia edilenleri mi kapsayacağı belli değil.

Azerbaycan, kısa sürede kazandığı zaferin ardından Laçin Koridorunu Dağlık Karabağ’dan ayrılmak isteyenlere yeniden açtı ve yardım konvoylarının girişine izin verdi. Pazar günü Stepanakert’i Azerbaycan’ın ulusal elektrik şebekesine bağladı ve elektriği yeniden sağladı.

Eski Azerbaycanlı diplomat ve Bakü merkezli Uluslararası İlişkiler Analiz Merkezi’nin yönetim kurulu üyesi Esmira Jafarova, “Bu, bu insanları yeniden entegre etme ve temel taleplerini karşılama niyetimizin ciddi olduğunu gösteriyor” dedi.

Ancak Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan Pazar günü televizyonda yayınlanan bir konuşmasında, bu hamlelerin aslında durumu değiştirmediğini söyledi.

“Dağlık Karabağ Ermenilerinin evlerinde yaşamaları için gerçek koşullar ve etnik temizliğe karşı etkili koruma mekanizmaları oluşturulmazsa, Dağlık Karabağ’ın kendi canlarını ve kimliklerini kurtarmanın tek yolu olarak anavatanlarını terk etme ihtimali büyük ölçüde artıyor” arttı” diyen Erdoğan, Ermenistan’ın kaçan Ermenileri karşılamaya hazır olduğunu da sözlerine ekledi.

Paşinyan’ın konuşması, protestocuların Ermenistan’ın başkenti Erivan’da kendi hükümetine ve birçoklarının onun Azerbaycan tehditleri karşısında yatıştırılması olarak gördüğü günlük protestolar için toplandıkları sırada geldi. Gösteriler Pazartesi günü de devam etti.

Birçokları için, ayrılıkçıların Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra oluşturulan ve kendi kendini ilan eden cumhuriyetlerden biri olan Artsakh Cumhuriyeti olarak adlandırdığı bölgenin ölümü, Dağlık Karabağ’ın çok ötesinde jeopolitik bir öneme sahip. Onlara göre, Moskova’nın uzun süredir müttefiki olan Ermenistan’ın yardımına gelmemesi, Ukrayna takıntılı Rusya’nın bir zamanlar kendi etki alanı olan bölgedeki işleri artık ne kadar az yönlendirebildiğinin bir ölçüsü.

Paşinyan Pazar günü yaptığı konuşmada, Ermenistan için Rusya ile ittifakın yanlış bir seçim olduğunun kanıtlandığını söyledi.

Paşinyan, “Azerbaycan’ın son yıllarda Ermenistan’a yönelik gerçekleştirdiği saldırılar, katıldığımız dış güvenlik yapılarının devlet çıkarları ve Ermenistan’ın güvenliği açısından etkisiz olduğu yönünde açık bir sonuç çıkarmamıza olanak tanıyor” dedi. Dağlık Karabağ’daki olayların Rusya’nın barış güçlerinin hedefleri ve amaçları hakkında “ciddi soruları” gündeme getirdiğini de sözlerine ekledi.

Paşinyan’ın bu hamlesi, Ermenistan’ın Moskova’dan Washington’a doğru yöneldiğinin sinyalini veren bir dizi hamlenin sonuncusuydu. Bu ayın başlarında ABD ve Ermeni birlikleri ortak bir askeri tatbikat gerçekleştirdi ve Paşinyan’ın eşi, Ukrayna’nın başkenti Kiev’de Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’yi ziyaret etti.

Bu teklifler Moskova’nın gözünden kaçmadı. Rusya Dışişleri Bakanı Sergei Lavrov, geçen hafta Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda yaptığı konuşmada, Dağlık Karabağ’daki alevlenmeyi, Rusya’nın nüfuzunu zayıflatmaya çalışan Batı bağlantılı sivil toplum kuruluşlarından oluşan güçlü bir lobinin işi olarak tanımladı.

Lavrov, “Bu konuyla kimin ilgilendiğini ve buna kimin liderlik ettiğini biliyoruz” dedi. “Ermeni halkının ortak tarihimizi hatırladığına ve tarihlerini Rusya ve diğer dost ülkelerle, özellikle de denizaşırı ülkelerden ziyade bu bölgedeki ülkelerle ilişkilendirdiğine kesinlikle inanıyoruz.”

Ancak Rus politikacı Maxim Shevchenko Cumartesi günü Pravda gazetesine verdiği demeçte, Dağlık Karabağ’daki ayrılıkçı güçlerin yenilgisinin aynı zamanda Batılı güçlere Moskova’nın arka bahçesine tecavüz etme fırsatı verebilecek uzun süredir devam eden bir sorunu da etkisiz hale getirdiğini söyledi.

Shevchenko, “Karabağ sorunu… ABD ve Avrupa Birliği’ni Kafkasya’ya getirdi” dedi. “Artık bu işe girmek için hiçbir nedenleri yok. Şimdi oturup dişlerini gıcırdatıyorlar.”

Shevchenko ayrıca Ermenistan’ın küçük nüfusunun, doğal kaynakların göreli eksikliğinin ve az sayıda ulusötesi bağlantının, Azerbaycan’ın zenginlikleri ve potansiyel pazarlarıyla karşılaştırıldığında onu daha az çekici bir müttefik haline getirdiğini öne sürdü.

Geçen haftaki askeri zaferin övgüsüne rağmen Azerbaycan, Dağlık Karabağ’ı yeniden birleştirme konusunda zorluklarla karşı karşıya. Birçoğu onlarca yıl önce yerlerinden edilenlerin soyundan gelen yüz binlerce Azeri, bölgeye taşınmayı umuyor. Bakü’den Zaur Shiriyev, 2026 yılına kadar 100.000’den fazla insanı yeniden yerleştirme planlarıyla yaklaşık 5.000 Azeri’nin, Şuşa kasabası (Ermeniler Şuşi diyor) ve çevre bölgeler de dahil olmak üzere 2020 savaşında yeniden ele geçirilen bazı bölgelere geri döndüğünü söyledi. Uluslararası Kriz Grubu’nda Kafkasya merkezli analist.

Uluslararası İlişkiler Analiz Merkezi’nden Jafarova, Azerbaycan’ın bir yeniden inşa hamlesine girişmiş olmasına rağmen, bölgenin yeniden yerleşimi kaldırabilmesinin biraz zaman alacağını söyledi.

“İnsanlar geri dönmek istiyor, ancak büyük bir güvenlik tehdidi oluşturan kara mayınlarının temizlenmesi söz konusu” dedi ve hükümet tahminlerinin, mayın temizleme operasyonlarının 25 milyar dolara mal olacağını ve otuz yıl süreceğini tahmin ettiğini ekledi.

Pazartesi günü Azerbaycanlı müzakereciler Hocalı kentindeki ayrılıkçılarla siyasi bir çözüme varmak için bir araya geldi.

Dağlık Karabağ’daki Ermenistan yanlısı hükümet, bölge sakinlerine, Ermenistan’a taşınmak isteyenlerin tamamı bunu yapana kadar çalışmaya devam edeceğine dair güvence veren bir bildiri yayınladı. Ayrıca kamu görevlileri, sağlık çalışanları ve kolluk kuvvetlerinin mesleki görevlerine devam etmelerini istedi.

Bölge sakinlerine, yaralı ve yerinden edilmiş kişilerin taşınmasına izin vermek için acil seyahat planlarını ertelemeye çağrıda bulundu ve Pazartesi öğleden sonradan itibaren ayrılanlara ücretsiz yakıt sağlanacağını söyledi.

Amerika Ermeni Ulusal Komitesi üyesi ve Stepanakert’te faaliyet gösteren Artsakh Ermeni Ulusal Komitesi’nin yöneticisi Gev İskajyan, Dağlık Karabağ sakinlerinin çoğunluğunun “hafta sonuna kadar gitmiş olacağını” öngördü. Bakü yönetimi altında şanslarını deneyecekler.

Stepanakert’ten çıkışları koordine etmeye ara vererek, “Azerbaycan tarihine baktığımda, yetkililerin etnik Ermeni halkının güvenliğini ve haklarını herhangi bir şekilde nasıl garanti edebileceğini bilmiyorum” dedi.

“Sorun elektrik ya da yardım değil; size boyun eğdirmek isteyen, topraklarında tek bir Ermeni topluluğunun varlığını gösteremeyen bir rejim altında yaşıyor. İnsanlardan hayatlarıyla Rus ruleti oynamalarını istiyorsunuz.”